ای مردم! ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را تیره‌ها و قبیله‌ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید؛ (اینها ملاک امتیاز نیست،) گرامی‌ترین شما نزد الله تعالی با تقواترین شماست؛ خداوند دانا و آگاه است!
👈 تفسیر آیه ی مبارک:
★ (ای مردم! همانا ما شما را از یک مرد و یک زن آفریده‌ایم)
که آن دو، آدم و حواء علیهماالسلام اند. مراد این است که انسان‌ها همه باهم در اصل انسانیت برابرند، از آن‌رو که به یک نسب واحد پیوند دارند و همه آنان را یک پدر و یک مادر باهم جمع می‌کند. بنابراین، فخر نمودن بعضی از آن‌ها به نسب بر بعضی دیگر، هیچ توجیهی ندارد زیرا همه آن‌ها در اصل انسانیت، باهم برابرند
★ «و شما را شعب‌ها و قبیله‌ها گردانیدیم»
شعب: امتی است بزرگ که چندین قبیله را باهم جمع می‌کند ودر فارسی به آن «ملت» می‌گویند، مانند «شعب مضر» و «شعب ربیعه» که هریک چندین قبیله را در خود گنجانیده‌اند و «قبیله» از حیث کثرت کمتر از «شعب» و زیر مجموعه آن می‌باشد، مانند قبیله «بنی‌بکر» از شعب «ربیعه» وقبیله «بنی‌تمیم» از شعب «مضر».
👈 به قولی دیگر: «شعوب» شاخه‌های عجم‌اند و «قبایل» شاخه‌های عرب.
شایان ذکر است که: طبقات نسل بشر در نزد اعراب هفت طبقه است:
اول شعب، سپس قبیله، بعدا عماره، سپس بطن، بعدا فخذ، سپس فصیله و بعد از آن عشیره.
مثالهای آن: «خزیمه» شعب، «کنانه» قبیله، «قریش» عماره، «قصی» بطن، «عبدمناف» فخذ، «هاشم» فصیله و «عباس» عشیره است.
★ آری! شما را ملت‌ها و قبیله‌ها گردانیدیم «تا با یک دیگر شناسایی متقابل حاصل کنید»
★ یعنی: الله سبحانه و تعالی شما را شعب‌ها و قبیله‌هایی مختلف آفرید تا همدیگررا بشناسید، نه برای آن که به نسب فخر ورزید چرا که «در حقیقت ارجمندترین شما نزد خداوند پرهیزگارترین شماست»
یعنی: برتری میان شما در نزد حق تعالی، فقط با تقوی است پس هرکس از تقوی برخوردار باشد، همو سزاوار آن است که گرامی‌تر، بهتر و برتر باشد. بنابراین، تفاخر به نسب را فروگذارید.
★ «بی‌تردید خدا دانای آگاه است»
و طرز دید و نحوه عمل شما از او پنهان نیست پس به پندارهای جاهلیت پشت پا زنید. در حدیث شریف به روایت بخاری و غیر وی از ابوهریره رضی الله عنه آمده است که فرمود:
«از رسول خدا ص سؤال شد که گرامی‌ترین مردم کیست؟ فرمودند: گرامی‌ترین آنان نزد الله تعالی پرهیزگارترین آن‌هاست. اصحاب گفتند: سؤال ما از شما در این مورد نبود. فرمودند: پس گرامی‌ترین مردم، یوسف نبی خدا فرزند نبی‌خدا فرزند نبی‌خدا فرزند خلیل خدا ج است. اصحاب گفتند: سؤال ما از شما در این مورد نیز نیست.
فرمودند: پس سؤال شما از من درباره معادن عرب است؟ اصحاب گفتند: آری! فرمودند:
بهترین آن‌ها در جاهلیت، بهترین آن‌ها در اسلام‌اند به شرط آن‌که اهل فهم و دانش باشند». در حدیث شریف دیگری آمده است:
«الحسب المال، والکرم التقوی».
«حسب به مال است و کرامت به تقوی». همچنین در حدیث شریف آمده است:
«كلكم بنو آدم وآدم خلق من تراب، ولينتهين قوم يفخرون بآبائهم أو ليكونن أهوي علي الله تعالي من الجعلان».
«همه شما فرزندان آدم هستید و آدم از خاک آفریده شد لذا مردمی که به پدرانشان فخر می‌کنند، باید از این کار خویش دست بردارند یا این‌که قطعا نزد خدواند ج بی‌ارزش‌تر از حشره گوگال (کنغز) خواهند بود». همچنین در حدیث شریف آمده‌است:
👈 رسول اکرم صلی الله علیه وسلم سوار بر شتر در منی خطابه‌ای ایراد کرده و چنین فرمودند:
★ «هان ای مردم! آگاه باشید که پروردگار شما یکی است و پدر شما یکی است، آگاه باشید که عربی‌ای را بر عجمی‌ای و عجمی‌ای را بر عربی‌ای و سیاه را بر سرخ و سرخ را بر سیاه هیچ فضل و برتری‌ای نیست جز به تقوی، هان! آیا ابلاغ کردم؟ مردم گفتند: آری! ابلاغ کردید. فرمودند: پس باید کسی که حاضر است، به کسی که غایب است برساند».
★ابن ابی حاتم در بیان سبب نزول این آیه روایت کرده است:
در روز فتح مکه بلال بر پشت بام کعبه برآمد و اذان گفت: در این اثنا برخی از مردم گفتند: آیا همین برده سیاه بر پشت کعبه اذان می‌گوید؟! دیگرانی در پاسخ‌شان گفتند: اگر این کار خدا را به خشم آورده باشد او آن را تغییر می‌دهد.
همان بود که این آیه نازل شد. آن‌گاه رسول اکرم صلی الله علیه وسلم آن‌ها را فراخوانده و از تفاخر به نسب، برتری جویی به اموال و تحقیر فقرا، نهی و سرزنش نمودند.
عزیزان گرانقدر!
لطفاً این سلسله ی تفسیر آیات را مطالعه و با عزیزان تان شریک سازید، و در اصلاح خود و جامعه بکوشید تا اجر عظیم دارین را از آن خود سازید.
جزاکم الله خیراً!
احمــد ( عـــــارفی)